DROGHEDA SANCAĞINDA AYYILDIZ

BİLİM VE ÜTOPYA

HAZİRAN 2017 SAYFA 61

1845 yılında Avrupa'da patates mantarı hastalığı belirdi. İngiliz toprağı olan İrlanda'da tarım patatese dayandığı için zehirlenmeden onbinlerce insan öldü. Patates üretimi %90 azalınca kıtlık başgösterdi. Amerika ve İngiltere'ye halk kaçmaya başlayınca, İngiltere gemilere girişi yasakladı. Donanma ile deniz duvarı kurdu. 1860'da sonlanan ve bir milyon kişinin ölümüne, iki milyon İrlandalı'nın kaçmasına neden olan facia da Osmanlı, beş nakliye gemisiyle tahıl sevketti. Abluka altındaki Dublin limanına giremeyen gemiler, Drogheda limanına indirdiler. Bugün şehrin sancağında minnettarlık için ayyıldız bulunmaktadır.

ÇEYREK KÖKENİ

Yesilgazete.org

15.11.2013

Çeyrek” “cihar” ve “yek”ten gelme. Dördün biri. Aynen tavladaki gibi. Yek, dü, se, cihar (car, cehar), penç, şeş. Kökenleri Farsça. “Çarşamba” dördüncü gün, “perşembe (pençşembe) beşinci gün. Pazar gününden başlıyorlarmış haftayı saymaya. “Heft” de yedi bu arada. Hafta da oradan gelme. 

TİRAMUSU NE DEMEKTİR

HEPSİ GERÇEK_J.LLOYD-J.MITCHINSON-J.HARKIN

SAYFA 179

Tiramisu İtalyanca'da beni kucağına al anlamına gelir.

MAVİ GÖZ

HEPSİ GERÇEK_J.LLOYD-J.MITCHINSON-J.HARKIN

SAYFA 110

Bütün mavi gözlü insanlar mutanttır. İlk mavi gözlü insan 5000 yıl önce ortaya çıktı.

HONDA VE TOYOTA'NIN KÖKENİ

HEPSİ GERÇEK_J.LLOYD-J.MITCHINSON-J.HARKIN

SAYFA 97

Honda ve Toyota, japonca farklı türde pirinç tarlalarının adıdır.

İNTİHAR, SANATÇILARDA

HEPSİ GERÇEK_J.LLOYD-J.MITCHINSON-J.HARKIN

SAYFA 85

Kendilerini kanıtlamış yazar ve ressamların intihar etmeleri, genel nüfusa göre 18 kez daha muhtemeldir.

DOĞUMGÜNÜNDE ÖLME İHTİMALİ

HEPSİ GERÇEK_J.LLOYD-J.MITCHINSON-J.HARKIN

SAYFA 49

Doğumgününde ölme ihtimali başka herhangi bir günde ölmekten %14 daha fazladır.

GİZLİ PLAKLAR, SOVYETLERDE

NATIONAL GEOGRAPHIC TÜRKİYE

MAYIS 2017 SAYFA 20

1946'da Ruslan Bugaslovski ve Boris Taigin, devlet baskısıyla yasak olan plakları kopyalamanın bir yolunu bulmuşlardı. Orijinal müzik plakları denizciler tarafından kaçak olarak getiriliyordu. Eski gramofonlardan bir kayıt makinesi yapmış ve kayıtları eski röntgen filmlerine yazmışlardı. 20 yılda ortaya çıkan bu yeraltı plak kültürü farkedilmiş ve Bugaslovski üç kez hapse atılmış.

ÇARŞI KELİMESİNİN KÖKENİ

100 GÜZEL KELİME_Ş.NİŞANYAN

Farsça çahar-sû, dört-kenar demektir. Türkçe çarşı 19. yüzyıla dek sin ve vavla çarsû yazılırdı.

KURUŞ KELİMESİNİN KÖKENİ

100 GÜZEL KELİME_Ş.NİŞANYAN

Ortaçağ boyunca Avrupa’da standart kur 12 gümüş denarius = 1 altın solidus imiş. 13. yüzyılda altın paraya talep artıp arz yetersiz kalınca, 1 altın paraya eşdeğer (yani 12 gümüş para değerinde) büyük boy gümüş para çıkarmışlar piyasaya. Latince grossus (kalın, kaba) adı verilen kalın gümüş sikkeyi ilk kez 1271 tarihinde Tyrol dükü II. Meinhard bastırmış. Kısa sürede bütün Avrupa’da benimsenmiş. Viyana yenilgisinden sonraki mali kriz nedeniyle 1690 yılında mangırı tedavülden kaldırıp 120 akçe değerinde gümüş ğuruş darbetmeye başlamış. 20. yüzyıla dek ğuruş idi. Harf devriminden sonra kuruş benimsendi.

GEORGE KELİMESİ

100 GÜZEL KELİME_Ş.NİŞANYAN

Adın aslı Yunanca Geôrgios, “çiftçi” demek. bildiğimiz gêo-logia’daki gibi toprak, yer. -ôrgios da, “işleyen, çalışan”. İngilizcesi George, Fransızcası Georges, İtalyancası Giorgio, İspanyolcası Jorge (/horhe/), Rusçası Iuryi (/yuri/), 

Bu ismi taşıyan Hıristiyan azizi İzmit’te yerleşik olan Roma imparatorunun hassa ordusu kumandanı olmuş. Hıristiyan ve üstelik de vicdani retçi olduğu ortaya çıkınca 303'de idam edilmiş. Haçlı orduları 1098’de Antakya’yı muhasara ettiğinde, Aziz George Hızır gibi yetişip Haçlıların kenti almasına yardımcı olmuş. İngiliz kraliyet ailesinin Aziz George’u bayrak edinmesi bu olaya dayanıyor. Britanya bayrağındaki iki haçtan beyaz üstüne kırmızı ve düz olanı, belki bilirsiniz, Saint George haçıdır.

RUM KELİMESİNİN KÖKENİ

100 GÜZEL KELİME_Ş.NİŞANYAN

Rum, Roma kentinin Şark dillerinde geçen adı. Doğu Roma veya “Bizans” ahalisi kendini Romaiós yani “Romalı” diye bilirdi. Acemcede yakın devire kadar Türkiye Türklerine Rum, Asya Türklerine Türk adı verilirdi.

ERMENİCEDEN TÜRKÇEYE GEÇEN KELİMELER

100 GÜZEL KELİME_Ş.NİŞANYAN

moruk (sakal), madik atmak (parmak atmak), godoş (boynuz), avanak (eşek sıpası), zıbarmak (tükenmek), bızdık ve bıdık (küçük), işmar (işaret), kaknem (sıçayım), cıcığı (posası) çıkmak, pot (kırık) kırmak, muhtemelen araklamak (hızlı gitmek) cağ kebabı (=şiş kebabı) Haç, Petek

ÇAPANOĞLU KELİMESİNİN KÖKENİ

100 GÜZEL KELİME_Ş.NİŞANYAN

Çapanoğlular 18. ve 19. yüzyıllarda Yozgat’ta hüküm süren bir sülale. Osmanlı Devletinin adı var kendi yok olduğu bir devirde, Aydın’daki Karaosmanoğlu ile birlikte Anadolu’nun neredeyse yarısında Çapanoğlu’nun borusu ötermiş. Bir işin altından Çapanoğlu çıkması da o devrin hatırası olmalı.

ALİ CENGİZ KÖKENİ

100 GÜZEL KELİME_Ş.NİŞANYAN

Kırım’da üçyüz küsur yıl Osmanlı egemenliği altında hüküm süren han sülalesi Cengiz Han soyundan geldiği için Âl-i Cengiz diye anılır. Bu muhteremler 18. yüzyılın ikinci yarısında Rusya’nın da dahil olduğu bir dizi karmakarışık siyasi entrikaya bulaşmışlardı da o yüzden Kırım elden gitmişti. Sanırım âl-i Cengiz oyunu deyimi o devirde piyasaya çıkmış olmalı.